Liên kết sản xuất để xây dựng thương hiệu gạo

Để khắc phục những điểm “yếu” của ngành hàng lúa gạo, trong phần cuối của loạt bài, phóng viên Đài TNVN - Khu vực ĐBSCL sẽ đề cập giải pháp trong triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, giảm phát thải, tạo điều kiện cho sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp. Cùng với đó đầu tư hạ tầng thủy lợi, giao thông nông thôn để hỗ trợ sản xuất lúa gạo; mở rộng thị trường xuất khẩu và tăng cường xúc tiến thương mại.

Trước những biến động về thị trường lúa gạo, để sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu lúa gạo bền vững, đảm bảo hài hòa lợi ích cho nông dân, doanh nghiệp, Thủ tướng Chính phủ đã có công điện khẩn yêu cầu theo dõi sát sao, cập nhật kịp thời các biến động về chính sách, các diễn biến thị trường của các quốc gia xuất khẩu, nhập khẩu gạo để chủ động tổ chức thực hiện hiệu quả, đồng bộ. Cùng với đó, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cũng đã chủ trì cuộc họp với các bộ, ngành, địa phương vùng ĐBSCL cùng doanh nghiệp về sản xuất và thị trường lúa gạo tại Cần Thơ vào ngày 7/3.

Vùng ĐBSCL chiếm tới 90% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam. Ngay trong vụ lúa Đông Xuân này, sản lượng dự kiến của vùng đạt khoảng 10,7 triệu tấn. Tính đến hết tháng 2, sản lượng lúa đã thu hoạch vụ Đông Xuân vùng ĐBSCL đạt hơn 4,1 triệu, dự kiến sản lượng còn lại trên 6,5 triệu tấn.

Ông Trương Mạnh Linh, Giám đốc điều hành ngành gạo, Tập đoàn Tân Long cho biết, doanh nghiệp đang tham gia liên kết với các hợp tác xã, các hộ nông dân để đảm bảo nguồn nguyên liệu phục vụ nhu cầu xuất khẩu với diện tích khoảng 100.000 hecta và đến năm 2030 mục tiêu khoảng 300.000 hecta. Cùng với đó doanh nghiệp tập trung vào khâu giảm thất thoát sau thu hoạch với hệ thống sấy và trữ, giúp giảm thất thoát, đảm bảo chất lượng lúa gạo.

Theo ông Trương Mạnh Linh, doanh nghiệp vẫn đang triển khai thu mua lúa cho người dân từ đầu năm đến nay khoảng 300.000 tấn. Đồng thời, doanh nghiệp cũng tiếp cận các thị trường như Nhật Bản, Châu Âu, Australia hay Trung Đông, đây là những thị trường yêu cầu “khắt khe” về tiêu chuẩn và không bị tác động bởi giá gạo lên xuống thời gian qua.

"Hơn lúc nào hết thì việc triển khai mạnh mẽ đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao của Chính phủ là hết sức là cấp thiết. Các dòng lúa chất lượng cao như là ST21, ST25 và đặc biệt là các dòng lúa mà thuốc dư lượng kiểm soát dư lượng thì đang vững giá và thậm chí là có xu hướng tăng. Chỉ có con đường chúng ta đi liên kết sâu, kiểm soát dư lượng, giảm phát thải thì mới có thể là giảm giá thành sản xuất cũng như là giảm tác động thị trường lên các doanh nghiệp và đem đến hiệu quả bền vững kinh tế lâu dài cho người nông dân"- ông Trương Mạnh Linh nói.

Với sản lượng hàng năm trên 3 triệu tấn lúa, Đồng Tháp là địa phương có diện tích và sản lượng lúa lớn trong khu vực ĐBSCL. Trong 2 tháng đầu năm, xuất khẩu của Đồng Tháp đạt khoảng 156 triệu USD, hoạt động xuất khẩu diễn ra sôi động, bình thường và không gặp nhiều khó khăn.

Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Huỳnh Minh Tuấn, địa phương có nhiều doanh nghiệp tham gia vào sản xuất, chế biến và xuất khẩu gạo ở các thị trường như là Châu Á, Châu Phi. Năm nay, Đồng Tháp đặt chỉ tiêu xuất khẩu khoảng 1,6 triệu tấn gạo, kim ngạch xuất khẩu khoảng 1 tỷ USD. Tuy nhiên, từ thực tiễn sản xuất vấn đề bất cập hiện nay là liên kết giữa người dân và doanh nghiệp, đây cũng là “bài toán” đặt ra khi liên kết chỉ chiếm khoảng 20%, điều này cũng phần nào đã tác động đến tính bền vững của ngành hàng.

"Đối với Đồng Tháp xuất khẩu 90% là ở các thị trường Châu Á và Châu Phi, trong đó Philippines, Malaysia và Nam Phi chiếm tỷ trọng 90%. Nhiều doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh làm chế biến và đưa đi xuất khẩu truyền thống cũng cơ bản bảo đảm, ổn định nên việc đầu tư, đổi mới công nghệ để tiếp tục xâm nhập thị trường mới cũng chưa được mạnh dạn lắm. Nhận thức của nông dân trong vấn đề liên kết thì có thay đổi nhận thức nhưng nhìn chung thì có khó khăn nhất định, đến thời điểm hiện tại vụ Đông Xuân liên kết trên dưới 20%" - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Huỳnh Minh Tuấn nói.

Theo dự báo của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, thương mại gạo năm 2025 đạt 58,5 triệu tấn, tăng 450.000 tấn so với dự báo nhưng thấp hơn năm 2024. Ấn Độ, Kazakhstan tăng xuất khẩu, trong khi Argentina, Mỹ bị hạ dự báo. Nhập khẩu tăng tại thị trường Trung Quốc, EU, Nhật Bản, Sri Lanka, Mỹ.

Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) Nguyễn Ngọc Nam cho biết, năm 2023 Việt Nam xuất khẩu trên 8 triệu tấn gạo, và năm 2024 đạt trên 9 triệu tấn gạo, điều này khẳng định các doanh nghiệp Việt Nam đã chủ động tìm kiếm các thị trường xuất khẩu. Trong những tháng đầu năm Việt Nam đã xuất trên 1,1 triệu tấn gạo, trong đó 80% là gạo thơm, chất lượng cao và phân khúc thị trường khác so với Ấn Độ, Thái Lan.

"Vấn đề mà phân khúc thị trường đối với gạo Việt Nam phải khẳng định là những nước xuất khẩu lớn thế giới như Ấn Độ, Thái Lan, Việt Nam, Pakistan, thì phân khúc thị trường lúa gạo Việt Nam không có canh tranh nhiều với gạo của Ấn Độ và Thái Lan, mình có một thị trường riêng. Điều này nói Chính phủ cũng an tâm tình hình sản xuất, và xuất khẩu gạo của mình" - Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) Nguyễn Ngọc Nam thông tin.

Theo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy, trong nhiều năm qua Việt Nam giữ ổn định xuất khẩu từ 7,5 đến 8 triệu tấn gạo và không biến động nhiều về lượng xuất khẩu. Cùng với đó, Việt Nam đã nỗ lực chuyển sang gạo chất lượng cao tới 80 - 85%, và phân khúc này không biến động nhiều.

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cho biết, qua đánh giá hiện nay giá gạo xuất khẩu giảm, thậm chí một số phân khúc gạo giảm sâu. Tuy nhiên, mặt bằng gạo xuất khẩu đang trở về mặt bằng của năm 2023 trước khi có đột biến về giá xuất khẩu. Trong khi đó gạo chất lượng cao vẫn đang ở phân khúc giá cao và bình quân trên 530 USD/tấn. Theo Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, về vấn đề giá xuất khẩu và giá trong nước không nên quá lo lắng, nhưng cũng không chủ quan vì hiện nay các nước vẫn đang trong giai đoạn điều chỉnh, kể cả là chính sách xuất khẩu của Ấn Độ, Thái Lan.

Theo Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, từ nhận định của các chuyên gia thì tình hình lúa gạo sẽ trở lại bình thường sau khoảng 2 - 3 tháng nữa. Vì vậy, cần phải giữ ổn định việc thu mua cũng như giải pháp tích trữ để chờ thời điểm thị trường điều chỉnh. Cùng với đó để ổn định thị trường các doanh nghiệp xuất khẩu phải có chuỗi liên kết với người dân, từ sản xuất cho đến tiêu thụ, đây là bài toán “liên kết” để phát triển bền vững ngành hàng.

Trước biến động của thị trường thế giới, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho rằng, cần xem xét tăng hạn mức và kéo dài thời gian cho vay đối với các doanh nghiệp xuất khẩu để dự trữ, hạn chế bán ra ồ ạt. Cùng với đó là kích hoạt giá sàn gạo xuất khẩu với mức 500 USD/tấn.

"Cái đặc điểm của Việt Nam chúng ta là giải vụ đều quanh năm, cho nên là chúng ta có khó khăn thì có thể khó khăn trong một thời gian đâu đó khoảng 2 - 3 tháng. Nếu như chúng ta giải quyết được bài toán là mua tích trữ để chúng ta chờ cái thời điểm thị trường điều chỉnh ổn định thì chúng ta sẽ không gặp khó khăn, thế và chúng ta cũng không phải lo lắng cái chuyện là phải dừng xuất khẩu như là Ấn Độ hay là Thái Lan, vì chúng ta có tính chất là giải vụ, thì đấy là mấy cái đặc điểm để trong điều hành chúng ta có cái ứng xử cho phù hợp" - Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy chia sẻ.

Tại cuộc họp với các bộ, ngành, địa phương vùng ĐBSCL cùng doanh nghiệp về sản xuất và thị trường lúa gạo mới đây, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu kiểm tra, đánh giá đúng thực trạng tình hình thị trường lúa gạo trong nước. Cùng với đó khẩn trương sửa đổi, bổ sung Nghị định 107 về kinh doanh, xuất khẩu gạo để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho doanh nghiệp. Đồng thời, xây dựng chiến lược phát triển thương hiệu lúa gạo quốc gia, đăng ký bản quyền, chỉ dẫn địa lý, để phục vụ xúc tiến thương mại, mở thêm các thị trường mới cho ngành hàng.

"Rà soát lại khu vực sản xuất nông nghiệp trên từng địa phương và từng vùng để làm sao chúng ta sớm đưa vào tiêu chí khu vực nào áp dụng cơ chế của 1 triệu hecta. Tất cả việc này làm thì làm cho cạnh tranh năng suất và chất lượng và hiệu quả lúa gạo chúng ta tốt lên, tôi đề nghị các đồng chí cần phải làm. Cái thứ hai nữa là hàng năm có dự báo dài hạn liên quan đến vấn đề hạn hán, xâm nhập mặn, tôi yêu cầu các đồng chí Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ cần cập nhật một cách chính xác dự báo dài hạn đó, trên cơ sở đó các đồng chí có ngay cái nghiên cứu để đưa ra điều hành, thời vụ, thời điểm xuống giống để đảm bảo các điều kiện thuận lợi nhất" - Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nêu rõ.

Gạo Việt Nam đã và đang chiếm lĩnh được niềm tin của người tiêu dùng trên thế giới. Thực tiễn đã chứng minh qua các hợp đồng xuất khẩu và các thị trường cho thấy, gạo Việt Nam đã có thương hiệu, giá trị, phân khúc gạo chất lượng cao, thị trường riêng, với giá bán ổn định.

Để ngành hàng lúa gạo Việt Nam đứng vững trước những tác động của thị trường thế giới vẫn còn rất nhiều việc phải làm từ dự báo thị trường để người dân, HTX, doanh nghiệp nắm bắt và có định hướng trong sản xuất, xuất khẩu. Cùng với đó triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, giảm phát thải và nâng cao năng lực sản xuất, cải thiện chuỗi giá trị, tăng cường khả năng cạnh tranh của lúa gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Phạm Hải/VOV-ĐBSCL