Cải tạo không gian Hồ Gươm như thế nào để hài hòa giữa phát triển và bảo tồn?

Tòa nhà "Hàm Cá Mập" được định đoạt theo cái kết có hậu

Hồ Hoàn Kiếm - trái tim của Hà Nội sắp đón một diện mạo mới với kế hoạch cải tạo không gian phía Đông thành quảng trường - công viên đặc biệt. Cùng với đó là toà nhà “Hàm Cá Mập” sẽ được phá bỏ để cải tạo Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, cũng như di dời một số trụ sở cơ quan để làm công viên, mở rộng không gian công cộng hiện đại khu vực phía Đông hồ Hoàn Kiếm.

Liên quan đến vấn đề này, trao đổi với phóng viên VOV.VN, kiến trúc sư (KTS) Trần Huy Ánh, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội cho biết, việc mở rộng không gian hồ Hoàn Kiếm để tạo sự liên kết với các khu vực xung quanh là vấn đề đặt ra từ nhiều năm nay, song cũng chưa có một giải pháp mang tính đột phá để thực hiện chủ trương này. Vì thế, các ý kiến chỉ đạo gần đây của lãnh đạo thành phố Hà Nội về quy hoạch, cải tạo không gian phía đông hồ Hoàn Kiếm và Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục đã thể hiện một quyết tâm mạnh mẽ, hướng tới vừa bảo tồn những giá trị văn hóa, lịch sử, vừa đáp ứng nhu cầu của sự phát triển trong đời sống văn hóa, tinh thần, vật chất của người dân, góp phần nâng cao hiệu quả của kinh tế du lịch.

“Số phận Hàm Cá Mập đã được định đoạt và thàn phố Hà Nội đã đẩy nhanh tiến độ phá dỡ trước ngày 30/4. Nhưng cảm xúc của cá nhân tôi và nhiều KTS Hà Nội thì coi đây là cái kết có hậu. Một công trình xây dựng lên với kỳ vọng tạo nên một tác phẩm đẹp bên hồ…nhưng ước vọng không tới đích, lại bị các chủ đầu tư sửa chữa để khai thác tối đa nên mỗi lần sửa lại thêm xấu. Công trình này mang theo bao nỗi buồn không được hóa giải, nên phá đi cũng là cái kết có hậu”, KTS Trần Huy Ánh chia sẻ.

Theo Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội, trong 30 năm qua, mặc dù dự luận, các chuyên gia nói rất nhiều về việc hạn chế xây cao tầng quanh Hồ Gươm nhưng thực tế các công trình khối tích lớn vẫn được xây dựng có phép hoặc tự phát. Ngay tòa nhà Hàm Cá Mập ban đầu được thiết kế khối rỗng uyển chuyển nhưng bị bít đặc lại và trang trí lòe loẹt tùy tiện...còn các trình ven hồ khác cũng vậy. “Theo lãnh đạo thành phố, Hà Nội sẽ có thống kê, rà soát và tham vấn hội thảo chuyên môn. Những công trình cao tầng, kiến trúc để lại ấn tượng nặng nhẹ, pháp luật đúng sai thế nào…hy vọng sẽ được nhận diện đầy đủ”, KTS Trần Huy Ánh kỳ vọng.

Ngoài Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, các khu vực khác quanh Hồ Gươm có nên được mở rộng?

KTS Trần Huy Ánh cho rằng: “Đây là cơ hội lớn để cộng đồng xã hội cùng thảo luận tương lai của Hồ Gươm. Từ việc rà soát đánh giá hiện trạng, nhận diện toàn diện, thấu đáo các công trình, di sản để có biện pháp hành động cụ thể, lộ trình phù hợp. Thật khó có đề xuất nào chắt chiu mà lãng mạn hơn đề xuất của KTS Lê Thị Kim Dung cách đây 30 năm. Nhưng khi ấy không ai nghĩ là có thể ngầm hóa 12.000- 50.000 m2 không gian quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, Đông Hồ Gươm và đường Đinh Tiên Hoàng – những đề xuất sáng tạo của kỷ nguyên mới. Nhưng tôi cho rằng ngay lúc này không chỉ đánh giá các công trình quanh hồ mà cần soi chiếu sâu sắc những việc chúng ta đã đối xử với Hồ Gươm như thế nào trong 30 năm qua để chúng ta khắc phục những thiếu sót, sai lầm, rồi từ đó chúng ta sẽ ước muốn gì trong 30 năm tới và cùng cam kết tập thể để hiện thực hóa ước mơ đó”.

KTS Trần Huy Ánh nêu quan điểm: “Sau những cảm xúc vỡ òa vì niềm vui đến quá bất ngờ thì chúng ta cần bình tĩnh nên làm gì cho xứng đáng với Hồ Gươm. Đành rằng những đề xuất xây 3 tầng ngầm tại khu vực Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục là rất nhanh và rất khả thi thì chúng ta cũng cần xác định giá trị các công trình hiện hữu. Cho dù là nghĩ rất nhanh thì chúng ta cũng thừa nhận quanh hồ còn không ít những công trình có giá trị mà ta chưa nhận diện đầy đủ và không thể tùy tiện phá bỏ. Chúng ta cũng từng biết quanh Hồ Gươm chồng chất bao diễn tiến lịch sử hơn 1.000 năm Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội và chúng ta đã biết lịch sử đã lưu giữ tại đây dưới mặt đất sâu 20-30m. Bên cạnh những đề xuất ngầm hóa, hiện đại hóa khu vực này thì nên chăng cũng cần có kế hoạch phát hiện những tầng văn hóa lưu trữ đậm đặc tại đây”.

Theo KTS Trần Huy Ánh, nhiều nơi trên toàn thế giới đã có những phát hiện vĩ đại, làm giàu cho các thành phố - quốc gia từ những kho tàng di sản cùng thời gian thực hiện những dự án ngầm hóa đô thị quy mô lớn. “Chúng ta làm rất nhiều quy hoạch, có không ít quy định, điều lệ bảo tồn kiến trúc cảnh quan Hồ Gươm. Nay đầu năm nay (2025), Hà Nội vừa công bố quy hoạch Thủ đô và điều chỉnh quy hoạch chung Hà Nội nhưng không có nội dung quy hoạch Hồ Gươm sẽ như thế nào nếu giải phóng mặt bằng tòa nhà Hàm Cá Mập và không gian phía đông Hồ Gươm. Bản quy hoạch bảo tồn kiến trúc cảnh quan Hồ Gươm và phụ cận 1996 rất nhiều chỉ tiêu nhưng đã từng có một ga C9 xây vào ngay vòng bảo vệ Di sản Văn hóa lịch sử quốc gia đặc biệt mà phải tốn bao công sức mới dừng lại được còn không ít công trình kiến trúc khối tích đã và đang xây dựng lớn nằm sát Hồ Gươm... Như vậy việc phá dỡ tòa nhà Hàm Cá Mập và giải phóng mặt bằng phía đông Hồ Gươm là có cơ hội nhận diện những giá trị đích thực của các tiêu chuẩn quy chế đã có và có thể tìm ra công thức nào đó có năng lực thực sự để phát triển bền vững kiến trúc cảnh quan khu vực này”.

Cần ưu tiên đầu tư không gian quanh Hồ Gươm

Theo TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, Nguyên Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, việc mở rộng không gian hồ Hoàn Kiếm để tạo sự liên kết với các khu vực xung quanh là vấn đề đặt ra từ năm 1995. Tuy nhiên, sau 30 năm, việc này chưa thể thực hiện được vì thiếu vốn đầu tư và kinh phí giải phóng mặt bằng.

Đối với chủ trương nghiên cứu quy hoạch, cải tạo tại khu vực phía đông hồ Hoàn Kiếm theo hướng tăng cường không gian công cộng, không gian mở, cơ quan chức năng cần có một bức tranh tổng thể.

"Trong bức tranh đó, phải thể hiện nội dung mở rộng ra phía đông hồ Hoàn Kiếm như thế nào, phía Tây ra sao, khu vực Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, khu vực đặt cột mốc số 0… Đồng thời phải có sự liên kết với ga ngầm C9 thuộc tuyến đường sắt đô thị số 2. Khi có bức tranh tổng thể, thành phố sẽ lựa chọn thứ tự ưu tiên đầu tư không gian mở quanh hồ Hoàn Kiếm", TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm nói.

Về mặt cảnh quan, TS.KTS Phạm Anh Tuấn, Chủ tịch Chi hội Kiến trúc sư Cảnh quan Việt Nam, Trưởng bộ môn Kiến trúc cảnh quan, Khoa Kiến trúc và Quy hoạch (Trường Đại học Xây dựng Hà Nội) cho rằng, các ý tưởng trên nhằm tạo thêm không gian công cộng cho khu vực hồ Gươm.

Theo ông Tuấn, khu vực Quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục cần có đủ độ rộng nhất là tuyến phố Đinh Liệt, việc này sẽ bổ sung sự hấp dẫn của quảng trường khi kết nối với quảng trường và chất lượng cảnh quan Hồ Gươm. Bên cạnh đó,TS.KTS Phạm Anh Tuấn cho rằng, khi thành phố giải phóng khu vực phía đông Hồ Gươm thì phải làm công viên theo hướng sinh thái và hạn chế bê tông nhiều nhất có thể. Khi đó, khu vực sẽ có tính kết nối không gian với các khu vực khác như Vườn hoa con cóc... để tạo nên vùng không gian công cộng linh hoạt, đa dạng cho các hoạt động công cộng trong tổng thể khu vực Hồ Gươm.

Hà Nội di dời 11 trụ sở và 40 hộ dân để mở rộng không gian Hồ Gươm

Đảng ủy UBND TP Hà Nội vừa có báo cáo Thường trực Thành ủy về việc nghiên cứu quy hoạch, đầu tư cải tạo chỉnh trang một số khu vực quảng trường, không gian công cộng trên quận Hoàn Kiếm. Dự án cải tạo không gian phía đông Hồ Gươm được chia làm hai giai đoạn. Giai đoạn 1 tập trung xây dựng phần nổi của quảng trường và công viên bằng nguồn vốn đầu tư công. Giai đoạn 2 xây dựng ba tầng hầm dưới quảng trường, kết nối với nhà ga C9 của tuyến đường sắt đô thị số 2 Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo. Thành phố kỳ vọng hoàn thành quảng trường vào dịp 2/9 sẽ góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng 8% trong năm 2025.

UBND thành phố đã chỉ đạo áp dụng các biện pháp đặc biệt để đảm bảo tiến độ dự án, tránh các vướng mắc thường gặp ở các dự án đầu tư công. Hà Nội cũng sẽ điều chỉnh cục bộ quy hoạch phân khu đô thị H1-1B (khu vực Hồ Gươm và vùng phụ cận) tỷ lệ 1/2.000, đồng thời lập quy hoạch tổng mặt bằng 1/500 và phê duyệt phương án kiến trúc cho khu đất phía đông Hồ Gươm theo quy trình rút gọn. Phương án kiến trúc khu vực này được nghiên cứu để trở thành một quảng trường - công viên đặc biệt, chú trọng khảo sát và bảo tồn các công trình kiến trúc có giá trị. Thành phố cũng sẽ nghiên cứu quy hoạch không gian ngầm khoảng ba tầng, kết nối với nhà ga metro C9.

Khu vực cải tạo phía đông Hồ Gươm rộng 2,14 ha, hiện có 47 chủ sử dụng đất, trong đó có 12 tổ chức, cơ quan và 35 hộ dân (32 hộ có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sử dụng nhà ở; 2 hộ có hợp đồng thuê nhà với Công ty TNHH MTV Quản lý và phát triển nhà Hà Nội; 2 hộ nằm trong số quản lý nhưng không có hợp đồng thuê nhà). Trong khu vực này có một số công trình giá trị, gồm các trụ sở Viện Văn học (biệt thự nhóm 2); Điện lực Hà Nội (biệt thự nhóm 3); Sở Văn hóa Thể thao (công trình kiến trúc có giá trị), "nhà đèn" và tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh trong khuôn viên khu đất của Điện lực Hà Nội. Đối với việc cải tạo quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, thành phố cho biết sẽ hoàn thành phá dỡ tòa nhà Hàm Cá Mập và thu dọn mặt bằng trước ngày 30/4.

Đảng ủy UBND TP Hà Nội nhấn mạnh các dự án này thuộc nhóm cải tạo chỉnh trang đô thị tại khu vực trung tâm, góp phần nâng cao giá trị của di tích quốc gia đặc biệt Hồ Gươm và tạo không gian kiến trúc cảnh quan cho khu vực. Các dự án sẽ được triển khai với tiến độ khẩn trương để chào mừng ngày lễ lớn của đất nước. Dự án sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi của một số tổ chức, hộ gia đình thuộc diện di dời và giải phóng mặt bằng, đồng thời có thể phát sinh vướng mắc liên quan đến cơ chế, chính sách. Do đó, Đảng ủy UBND thành phố đề nghị Thường trực Thành ủy thống nhất chủ trương triển khai dự án và chỉ đạo các đơn vị liên quan tăng cường thông tin, tuyên truyền để tạo sự đồng thuận từ nhân dân.

Hồ Gươm rộng 12 ha, nằm giữa các phố Đinh Tiên Hoàng, Hàng Khay, Lê Thái Tổ, là khu vực tập trung nhiều cơ quan, doanh nghiệp, di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh, trong đó có cụm di tích quốc gia đặc biệt Hồ Gươm - Ngọc Sơn và di tích quốc gia đền Bà Kiệu. Để mở rộng không gian hồ Gươm, Hà Nội sẽ di dời 11 trụ sở cơ quan và 40 hộ dân trên diện tích khoảng 2,1 ha. Khu vực này sẽ được làm quảng trường - công viên; phía dưới làm hầm và kết nối không gian ngầm nhà ga C9 thuộc tuyến đường sắt đô thị số 2, đoạn Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo.

Văn Ngân/VOV.VN