Bỏ thuế khoán: Mở lối cho hộ kinh doanh chuyển mình thành doanh nghiệp

Từ “khoán” sang minh bạch

Hiện cả nước có khoảng 5 triệu hộ và cá nhân kinh doanh, với 3,6 triệu hộ đang đăng ký thuộc diện nộp thuế. Trong đó, gần 2 triệu hộ đang áp dụng phương pháp thuế khoán, với mức thuế khoán bình quân trong Quý 1/2025 chỉ khoảng 670.000 đồng/tháng, trong khi mức thuế theo kê khai lên tới 4,6 triệu đồng/tháng, gấp gần 7 lần. Sự chênh lệch này gây ra bất công trong nghĩa vụ thuế giữa các mô hình kinh doanh có cùng quy mô doanh thu.

Tuy nhiên, từ ngày 1/1/2026, thuế khoán - hình thức nộp thuế phổ biến của hộ kinh doanh đã tồn tại hơn 30 năm sẽ chính thức bị bãi bỏ theo Nghị quyết 198/2025/QH15 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân. Thay vào đó, hộ kinh doanh phải chuyển sang kê khai thuế theo doanh thu thực tế.

Theo ông Mai Sơn, Phó cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính), việc xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh mang nhiều ý nghĩa quan trọng trong phát triển kinh tế tư nhân cũng như trong quản lý nhà nước. Theo đó, tăng tính minh bạch và công bằng trong quản lý thuế.

Ông Mai Sơn cho rằng, việc xóa bỏ hình thức thuế khoán là một bước ngoặt mang tính cách mạng trong quản lý thuế đối với hộ kinh doanh. Việc bỏ thuế khoán chuyển sang hình thức tự kê khai và nộp thuế theo doanh thu thực tế, giúp phản ánh đúng năng lực kinh doanh và đảm bảo nguyên tắc trong Luật Quản lý thuế “Người nộp thuế tự khai, tự nộp, tự chịu trách nhiệm”; động viên sự tham gia, tinh thần trách nhiệm của người nộp thuế với cộng đồng, đất nước thông qua việc nộp thuế dựa trên cơ sở kết quả kinh doanh. Đồng thời, cơ quan thuế cũng có thông tin chính xác hơn về hoạt động kinh tế để quản lý hiệu quả.

“Xóa bỏ thuế khoán có ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp. Trước đây, nhiều hộ kinh doanh quen với nộp thuế khoán nên chưa chú trọng việc ghi chép sổ sách và minh bạch doanh thu. Khi bỏ thuế khoán, hộ kinh doanh buộc phải thực hiện chế độ sổ sách kế toán, hóa đơn chứng từ như mô hình hộ kinh doanh theo phương pháp kê khai hay doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ”, ông Mai Sơn cho biết, đồng thời khẳng định: “Đây sẽ là bước chuẩn bị cần thiết để hộ kinh doanh phát triển lên thành doanh nghiệp, qua đó, có thể tiếp cận các chính sách hỗ trợ và nguồn lực để mở rộng sản xuất kinh doanh”.

Chuyển đổi là tất yếu, nhưng cần sự đồng hành

Với việc xóa bỏ thuế khoán từ năm 2026, các hộ kinh doanh sẽ phải chuyển sang kê khai. Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội tư vấn thuế Việt Nam (VTCA) cho rằng, việc kê khai không đồng nghĩa tất cả phải áp dụng thuế giá trị gia tăng (VAT) theo phương pháp khấu trừ. Phương pháp đơn giản hơn là nộp thuế theo tỷ lệ phần trăm trên doanh thu thực tế.

Chủ tịch VTCA cho rằng, cần xây dựng phần mềm hỗ trợ kê khai đơn giản, dễ dùng, phù hợp với những người không chuyên về kế toán hay công nghệ. Các hộ có thể dễ dàng nhập doanh thu, chi phí, hàng hóa mua vào, bán ra mà không gặp khó khăn quá lớn. Bởi việc chuyển từ thuế khoán sang kê khai khiến nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ gặp không ít thách thức.

"Nhà nước có thể dành một khoảng thời gian chuyển tiếp từ 6 tháng đến 1 năm để các hộ kinh doanh làm quen với phương pháp mới. Trong thời gian đó, Nhà nước nên cung cấp các phần mềm, công cụ hỗ trợ một cách miễn phí. Điều này không chỉ giúp họ dễ tiếp cận, mà còn tạo ra tâm lý tích cực, chủ động chuyển đổi", bà Cúc khuyến nghị.

Hướng đến mục tiêu đạt 2 triệu doanh nghiệp

Việc áp dụng thuế kê khai, bỏ thuế khoán sẽ khuyến khích hộ kinh doanh lớn lên, thành doanh nghiệp. Mục tiêu đến năm 2030, cả nước có 2 triệu doanh nghiệp mà Bộ Chính trị đặt mục tiêu trong Nghị quyết 68, tức là tăng thêm hơn 1 triệu doanh nghiệp so với hiện nay, có thể thực hiện được.

Để khuyến khích hộ kinh doanh chuyển thành doanh nghiệp, TS. Nguyễn Minh Phong, chuyên gia kinh tế cho rằng, điểm mấu chốt là phải giải tỏa tâm lý cho họ, để họ không còn suy nghĩ lên doanh nghiệp sẽ mất nhiều hơn.

Theo ông Phong, cơ chế, chính sách đã có, nhưng phải giải thích cho hộ kinh doanh hiểu, lên doanh nghiệp sẽ được ưu đãi nhiều hơn, chứ không phải phiền hà, tốn kém, bị quấy rầy nhiều… Môi trường kinh doanh phải đảm bảo bình đẳng tiếp cận quyền lợi cho các hộ kinh doanh, sau khi phát triển thành doanh nghiệp. Bình đẳng về đất đai, hạ tầng, tín dụng, cơ hội kinh doanh, nguồn lực con người. Đặc biệt, cần công khai, minh bạch, ngăn chặn tình trạng sân sau, thân hữu khiến người kinh doanh chân chính “nản”.

“Luật Doanh nghiệp cần có phân ngành luật dành riêng cho hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp. Cũng mang tên doanh nghiệp, nhưng quy định với nhóm này làm sao dễ phổ cập, tuân thủ. Doanh nghiệp chỉ cần 1 người, 1 máy tính có thể hoạt động được, với hệ sinh thái hỗ trợ dùng chung như kế toán, thuế… Quy định cho doanh nghiệp ít người, nhiều người phải khác nhau, đơn giản hóa”, TS. Nguyễn Minh Phong nêu ý kiến.

Theo nhiều chuyên gia kinh tế, chính sách bỏ thuế khoán song song với các giải pháp hỗ trợ cá nhân sẽ tạo cú hích để thúc đẩy các hộ kinh doanh chuyển thành doanh nghiệp. Bởi khi chuyển sang doanh nghiệp, họ sẽ được ưu đãi nhiều hơn như: miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong 3 năm đầu tiên. Sau đó, trong quá trình hoạt động nếu lỗ thì không phải đóng thuế. Bên cạnh đó, doanh nghiệp có thể tiếp cận nguồn vốn vay dễ hơn, được hỗ trợ đào tạo quản trị… trong khi hộ kinh doanh phải thực hiện kết nối máy tính tiền với cơ quan thuế thì khó giấu doanh thu. Chưa kể nếu hộ kinh doanh thua lỗ thì vẫn phải đóng thuế.

Việc thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp là một bước quan trọng để phát triển kinh tế, tuy nhiên, các chuyên gia cũng cho rằng, đi kèm với đó phải là những giải pháp đồng bộ để đảm bảo tính hiệu quả và tránh bị lạm dụng. Chính sách miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong 3 năm đầu tiên là một bước đi đúng hướng, nhưng cần kết hợp với các biện pháp hỗ trợ đồng bộ để đảm bảo hiệu quả. Nếu được triển khai tốt, chính sách này sẽ trở thành cú hích lớn, giúp nâng cao chất lượng doanh nghiệp và đóng góp vào sự tăng trưởng bền vững của nền kinh tế.

Cẩm Tú/VOV.VN