Nông nghiệp Việt Nam phải sớm bỏ cách làm cũ trong thời đại mới

Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam vừa công bố Báo cáo Phát triển Việt Nam 2016 với chủ đề “Chuyển đổi nông nghiệp Việt Nam: Tăng giá trị, giảm đầu vào”, trong đó nhấn mạnh thông điệp Ngành nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước ngã ba đường, muốn tiến lên, không thể chần chừ đổi mới phương thức làm nông nghiệp.

 

Điểm sáng nhiều quốc gia từng thèm muốn, đang mờ dần…

Các chuyên gia của WB đánh giá, trong vài thập kỷ qua, ngành nông nghiệp Việt Nam đã đạt nhiều thành tích đáng kể, năng suất và sản lượng tăng góp phần hoàn thành mục tiêu quốc gia về an ninh lương thực, giảm nghèo, ổn định xã hội và thương mại. Năng suất sản xuất lúa tăng cao và thực hiện thâm canh tại các nông hộ nhỏ mang lại hiệu quả lớn đã làm cho nước phát triển phải thèm muốn. Đồng thời, Việt Nam trở thành một trong những nước xuất khẩu nông sản – lương thực hàng đầu thế giới. Việt Nam xếp thứ 5 về xuất khẩu thủy sản, gạo, cà phê, chè, hạt điều, tiêu đen, cao su và sắn.

 

Mặc dù vậy, “chất lượng và tính bền vững trong tăng trưởng nông nghiệp, và cách thức phát triển vẫn còn nhiều điều phải bàn”- ông Ousmane Dione, Giám đốc WB tại Việt Nam nhấn mạnh.

 

Trong số các hạn chế của nông nghiệp Việt Nam, báo cáo của WB chỉ ra rằng, tỷ suất lợi nhuận thấp trong các nông hộ nhỏ còn thấp, tình trạng thiếu việc làm tương đối nghiêm trọng trong lao động nông nghiệp, chất lượng sản phẩm và an toàn thực phẩm còn thấp, mức độ bổ sung giá trị thấp, trình độ đổi mới sáng tạo công nghệ và thể chế còn hạn chế…

Hiện nay, “tốc độ tăng trưởng GDP nông nghiệp và mức tăng năng suất yếu tố tổng hợp đã chậm lại. Trên một số phương diện, phát triển nông nghiệp đã gây tổn hại môi trường như tàn phá rừng, mất đa dạng sinh học, thoái hóa đất, ô nhiễm nguồn nước và phát thải khí nhà kính. Tại hầu hết các địa phương, tăng trưởng nông nghiệp chủ yếu dựa trên tăng diện tích canh tác, thâm canh, tăng vụ và tăng cường sử dụng phân bón, tài nguyên thiên nhiên. Vì vậy, sản lượng đầu ra ngày càng đòi hỏi chi phí đầu vào cao hơn và làm tăng chi phí môi trường” – ông Steven Jaffee, chuyên gia kinh tế trưởng trong lĩnh vực nông nghiệp của WB tại Việt Nam đánh giá.

Cần tăng giá trị, giảm đầu vào

Theo đánh giá của WB, ngành nông nghiệp đang bị cạnh tranh bởi các yếu tố trong nước bởi quá trình phát triển đô thị, công nghiệp và dịch vụ về lao động, đất đai và nguồn nước. Chi phí lao động tăng đã bắt đầu hạn chế khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế của Việt Nam, đó là dựa trên ưu thế sản xuất nguyên vật liệu giá rẻ và không tạo sự khác biệt. Hệ quả tiêu cực của việc sử dụng thái quá vật tư đầu vào và tài nguyên thiên nhiên đối với cả môi trường và lợi nhuận của người nông dân đã thể hiện ngày càng rõ.

 

Vì thế, ông Steven Jaffee cho rằng, “đã đến lúc ngành nông nghiệp Việt Nam phải thực hiện “tăng giá trị, giảm đầu vào”, tức là phải tạo thêm giá trị kinh tế cho nông dân và người tiêu dùng, đồng thời giảm sử dụng tài nguyên thiên nhiên, lao động và các nguồn lực khác. Ngoài ra, ngành nông nghiệp còn phải chuyển hướng cạnh tranh bằng cách trở thành nguồn cung đáng tin cậy, chất lượng ổn định, đảm bảo an toàn thực phẩm và tạo thêm nhiều giá trị”.

 

Các chuyên gia của WB cũng khuyến nghị, ngành nông nghiệp Việt Nam cần tạo sự thay đổi không chỉ trong mô hình tăng trưởng mà ngay cả trong cơ cấu sản xuất và tổ chức chuỗi cung ứng. Hiện nay, sản xuất và cung ứng còn khá manh mún, mối liên kết tập thể giữa các nông dân và sự phối hợp theo ngành dọc còn yếu. Đó là nguyên nhân làm tăng chi phí giao dịch, không tận dụng được lợi thế quy mô và không tạo động lực sản xuất ra hàng hóa và nguyên vật liệu với chất lượng ngày càng cao.

Bên cạnh đó, mô hình quản lý nhà nước trong ngành nông nghiệp cũng cần thay đổi – nhà nước cần thay đổi cách thức cung ứng dịch vụ hỗ trợ về công nghệ và điều tiết, đầu tư và chi công, áo dụng các chính sách nhằm khuyến khích đầu tư cho nông dân và các doanh nghiệp nông nghiệp.

Phải vào cuộc liên ngành

Theo WB, Việt Nam đang đứng trước các cơ hội hứa hẹn cả trên thị trường trong nước và quốc tế nhưng muốn thành công thì các hộ nông dân và DN phải có khả năng tạo ra các sản phẩm có độ tin cậy, chất lượng, an toàn và bền vững.

Thời gian từ 2025 - 2030, Việt Nam cần tăng năng suất và sản lượng nông nghiệp một cách bền vững, trong đó đưa tăng trưởng năng suất lao động nông nghiệp phụ thuộc vào tăng trưởng của các yếu tố tổng hợp (TFP) như: tăng trưởng xanh, tăng trưởng dựa vào công nghệ, sinh hóa... Đặc biệt, vai trò của Chính phủ, bộ ngành rất quan trọng với việc tạo ra các cơ chế, quy hoạch và chính sách phát triển của toàn ngành, cụ thể cần có những cơ chế chính sách đặc thù để tạo đều kiện cho các nông hộ sản xuất nhỏ đạt lợi thế quy mô lớn hơn, cạnh tranh tốt hơn trên thị trường trong nước và quốc tế.

Tất nhiên, theo nhiều chuyên gia, để phát triển nông nghiệp đạt kỳ vọng theo cách mới, cần sự vào cuộc liên ngành, không chỉ riêng gì của ngành nông nghiệp./.